W tym artykule przypomnimy francuskie zaimki w funkcji dopełnienia bliższego – complément d’objet direct, (COD), a także zaimki w funkcji dopełnienia dalszego – complément d’objet indirect (COI). Wyjaśnimy też, kiedy i jak używać zaimka en w funkcji dopełnienia.
Pamiętaj, że w języku francuskim stosowanie dopełnienia bliższego i dalszego zależy od użycia przyimków po czasowniku. Dopełnienie bliższe jest wtedy, gdy rzeczownik występuje bezpośrednio po czasowniku:
La poupée to dopełnienie bliższe (COD), ponieważ po czasowniku nie ma przyimka, tylko od razu jest rzeczownik.
Natomiast dopełnienie dalsze jest wtedy, gdy między czasownikiem a rzeczownikiem mamy jakiś przyimek.
Ma soeur to dopełnienie dalsze (COI), ponieważ po czasowniku występuje przyimek à.
Zaimki dopełnienia bliższego to te, które zastępują nazwy osób i rzeczy wymienianych bezpośrednio po czasowniku (kiedy między czasownikiem a rzeczownikiem nie ma żadnego przyimka). Odpowiadają one na pytania: kogo?, co?, kogo?, czego? lub komu? czemu?.
1 os. lp. | me (m’) – mnie, mi Il me connaît. – On mnie zna. Elle m’aime . – Ona mnie kocha. | 1 os. lm. | nous – nas, nam Il nous connaît. – On nas zna. |
2 os. lp. | te (t’) – ciebie, cię, tobie, ci Il te connaît. – On cię zna. Elle t’aime. – Ona cię kocha. | 2 os. lm. | vous – was, wam Il vous connaît. – On was zna. |
3 os. lp. | le (r.m.) – jego, go, jemu la (r.ż.) – ją, jej l’ (przed samogłoską i h niemym) – jego, go, jemu, ją, jej Il le connaît. – On go zna. Il la connaît. – On ją zna. Elle l’aime. – On ją/go kocha. | 3 os. lm. | les – ich, je Il les connaît. – On ich/je zna. |
Zwróć uwagę, że formy 3. osoby liczby pojedynczej i mnogiej są identyczne jak rodzajniki określone. Nie martw się, łatwo odróżnić jedne od drugich! Mianowicie le, la, l’, les przed rzeczownikami to rodzajniki określone, natomiast le, la, l’, les przed czasownikami to zaimki zastępujące dopełnienie czasownika.
Zaimków COD użyjemy, aby zastąpić:
rzeczownik, przed którym stoi rodzajnik określony (le, la, les) (zerknij do artykułu o rodzajnikach i przypomnij sobie najważniejsze informacje) | Tu cherches la maison de monsieur Dupont ? Oui, je la cherche. – Szukasz domu pana Dupont? Tak, szukam go. |
rzeczownik, przed którym stoi zaimek wskazujący (ce, cet, cette, ces) (tutaj mała ściąga z zaimków wskazujących) | Elle prends ce train ? Oui, elle le prend. – Ona jedzie tym pociągiem? Tak, ona nim jedzie. |
rzeczownik, przed którym stoi zaimek dzierżawczy (mon, ma, mes itd.) (a tutaj przypomnienie o zaimkach dzierżawczych) | Tu vois mon vélo ? Oui, je le vois. – Widzisz mój rower? Tak, widzę go. |
rzeczownik, przed którym nie stoi żaden rodzajnik ani zaimek | J’attends maman. Je l’attends depuis dix minutes. – Czekam na mamę. Czekam na nią od dziesięciu minut. |
Zaimków tych użyjemy także w typowo francuskiej konstrukcji, w której dopełnienie czasownika wymieniamy na początku zdania, jeszcze przed podmiotem i orzeczeniem. Po polsku w takich zdaniach nie ma zaimka:
Gdy użyjemy konstrukcji z dwoma czasownikami, np. vouloir/pouvoir/devoir + bezokolicznik, zaimek postawimy przed bezokolicznikiem:
Zaimek le może zastąpić całe zdanie podrzędne, które jest dopełnieniem czasownika (zaczynające się od że). Nazywamy go wtedy le pronom neutre (zaimkiem neutralnym) i tłumaczymy jako to / o tym, np.:
Zaimkiem le zastępujemy też dopełnienie niektórych czasowników z przyimkiem de, na przykład takich jak:
décider de faire qqch | postanowić coś zrobić |
accepter de faire qqch | zaakceptować robienie czegoś |
permettre à qqn de faire qqch | pozwolić komuś coś zrobić |
défendre à qqn de faire qqch | zabronić komuś robienia czegoś |
exiger à qqn de faire qqch | wymagać od kogoś zrobienia czegoś |
promettre à qqn de faire qqch | obiecać komuś coś zrobić |
proposer à qqn de faire qqch | proponować komuś zrobienie czegoś |
demander à qqn de faire qqch | prosić kogoś o zrobienie czegoś |
interdire à qqn de faire qqch | zakazać komuś robienia czegoś |
Oto przykłady:
Zaimki dopełnienia dalszego to te, które zastępują nazwy osób wymienianych po czasowniku z przyimkiem à. Odpowiadają one na pytania komu? do kogo?.
Oto formy dla wszystkich osób i liczb:
1 os. lp. | me (m’) – mnie, mi Elle me parle. – Ona do mnie mówi. | 1 os. lm. | nous – nam, nas Elle nous parle. – Ona do nas mówi. |
2 os. lp. | te (t’) – tobie, ci Elle te parle. – Ona do ciebie mówi. | 2 os. lm. | vous – wam, was Elle vous parle. – Ona do was mówi. |
3 os. lp. | lui – jemu, jej, niego, niej Elle lui parle. – Ona do niego/niej mówi. | 3 os. lm. | leur – im Elle leur parle. – Ona do nich mówi. |
Zaimków COI używamy z następującymi czasownikami (wymagającymi dopełnienia czasownika z przyimkiem à):
parler à qqn (mówić do kogoś) / sourire à qqn (uśmiechać się do kogoś) / téléphoner à qqn (dzwonić do kogoś) / écrire à qqn (pisać do kogoś) / plaire à qqn (podobać się komuś) / obéir à qqn (słuchać się kogoś)
donner qqch à qqn (dać coś komuś) / dire qqch à qqn (powiedzieć coś komuś) / proposer qqch à qqn (zaproponować coś komuś) / expliquer qqch à qqn (wyjaśnić coś komuś) / apporter qqch à qqn (przynieść coś komuś) / vendre qqch à qqn (sprzedać coś komuś) / louer qqch à qqn (wynająć coś komuś) / envoyer qqch à qqn (wysłać coś komuś) / refuser qqch à (odmówić czegoś komuś) qqn / rendre qqch à qqn (oddać coś komuś) / demander qqch à qqn (poprosić o coś kogoś).
Zaimek osobowy leur (im) ma taką samą formę jak zaimek przymiotny dzierżawczy leur (ich), np. leur maison – ich dom. Na szczęście łatwo je w tekście odróżnić. Ten pierwszy postawimy przed czasownikiem, ten drugi – przed rzeczownikiem.
Rzeczowniki, które stawiamy bezpośrednio po czasowniku, możemy zastępować również zaimkiem en. Zależy to od tego, jak określony jest rzeczownik.
Dopełnienie wyrażone rzeczownikiem zastąpimy zaimkiem en (i postawimy go przed czasownikiem), jeżeli przed rzeczownikiem znajduje się:
rodzajnik nieokreślony (un, une, des) | Tu veux une pomme ? Oui, j’en veux une. – Chcesz jabłko? Tak, chcę. Tu veux des frites ? Oui, j’en veux un peu. – Chcesz frytki? Tak, chcę trochę. Uwaga! W zdaniu twierdzącym albo pytającym musimy powtórzyć rodzajnik un i une. Gdy zastępujemy rzeczownik z rodzajnikiem des, wtedy najczęściej dodajemy informację o ilości (jak un peu w zdaniu powyżej). |
rodzajnik cząstkowy (du, de la, de l’) (tutaj więcej o rodzajniku cząstkowym) | Tu veux du café ? Oui, j’en veux. – Chcesz kawy? Tak, chcę. Elle veut de la crème ? Oui, elle en veut. – Ona chce śmietany? Tak, chce. |
liczebnik (un, deux, trois etc.) | Elle a deux frères ? Non, elle en a un. – Ona ma dwóch braci? Nie, ma jednego. Tu achètes une robe ? Oui, j’en achète une. – Kupujesz sukienkę? Tak, kupuję (jedną). |
wyrażenie określające ilość (beaucoup de, un peu de etc.) | Vous avez beaucoup de problèmes ? Oui, nous en avons beaucoup. – Macie dużo problemów? Tak, mamy ich dużo. Zapamiętaj! Gdy informacja o ilości zawarta jest w pytaniu (w formie liczebnika lub przysłówka), nie możemy pominąć jej w odpowiedzi. |
W zdaniu przeczącym zaimki dopełnienia bliższego COD postawimy tuż przed czasownikiem (a za partykułą przeczącą ne), np.:
Również zaimki dopełnienia dalszego COI będą stały tuż przed czasownikiem (a za słówkiem ne), np.:
Więcej o samych zdaniach przeczących przeczytasz tutaj.
Zaimek dopełnienia en także stoi między partykułą przeczącą ne a czasownikiem. Zachodzi wówczas elizja n’en, np.:
W wielu zdaniach spotkamy dwa zaimki zastępujących dwa dopełnienia. Podsumujmy, w jakiej kolejności należy je stawiać:
me, te, nous, vous | przed | le, la, les, en | Voilà ma montre préférée. Je te la donne. – Oto mój ulubiony zegarek. Daję ci go. Les élections approchent et on nous en parle tout le temps. – Zbliżają się wybory i mówią nam o nich cały czas. |
le, la, les | przed | lui, leur | Ce sont les fleurs pour notre grand-père. Nous les lui offrons pour son anniversaire. – To są kwiaty dla naszego dziadka. Damy mu je na urodziny. |
lui, leur | przed | en | Mes parents veulent une nouvelle télé. Je leur en achèterai une. – Moi rodzice chcą nowy telewizor. Kupię im go. |
en | bezpośrednio przed | czasownikiem |
Już wiemy, że zaimki stoją bezpośrednio przed czasownikiem w zdaniach w czasie prostym (np. le présent, l’impartfait, le futur simple):
Jeśli mamy czas złożony z czasownikiem posiłkowym avoir lub être (le passé composé, le plus-que-parfait), to zaimki stawiamy przed tym czasownikiem posiłkowym:
W czasach złożonych z bezokolicznikiem (np. le futur proche, le passé récent) zaimek stawiamy przed bezokolicznikiem:
W konstrukcjach czasownik (np. devoir, vouloir) + bezokolicznik zaimek stawiamy przed bezokolicznikiem.
Zapamiętaj, że dopełnienie bliższe to takie, które stoi bezpośrednio po czasowniku. Takie dopełnienie zastępujemy zaimkami COD (me / te / le, la / nous / vous / les) lub czasem zaimkiem en. Dopełnienie dalsze występuje przy czasownikach z przyimkiem à. Takie dopełnienie zastępujemy zaimkami COI (me / te / lui / nous / vous / leur).
Zaimki dopełnienia bliższego i dalszego to nieco skomplikowane zagadnienie, ale jego opanowanie pozwoli ci na znacznie sprawniejszą komunikację w języku francuskim.
Koniec teorii, czas na ćwiczenia!
Zastąp podkreślone dopełnienia odpowiednimi zaimkami:
