Język francuski wydaje się wielu osobom trudny głównie ze względu na wymowę (niewymawianie końcówek, zbitki literowe itd.). Dlatego w tym artykule zajmiemy się dwoma podstawowymi zagadnieniami fonetycznymi, dzięki którym łatwiej opanujesz rozumienie tekstu mówionego. Zapraszamy cię do świata elizji i łączeń międzywyrazowych.
Najpierw opowiemy nieco o tym, co dzieje z francuskimi słowami, jeśli pierwsze z nich (którym jest rodzajnik określony, zaimek osobowy lub zwrotny, przyimek, spójnik lub partykuła) kończy się jedną z samogłosek a, e, i, natomiast kolejne (rzeczownik lub czasownik) rozpoczyna się jedną z samogłosek a, e, i, o, u albo tzw. h niemym (h muet). To zjawisko nazywamy elizją (l’élision).
Poruszymy także kwestię fonetyczną, dotyczącą wymowy słów, z których pierwsze kończy się spółgłoską, a kolejne rozpoczyna samogłoską (a, e, i, y, o, u) lub h niemym. W takiej sytuacji robimy tzw. łączenie międzywyrazowe (la liaison), czyli słowa wymawiamy płynnie, bez żadnej pauzy.
Następnie powiemy kilka słów o tzw. h przydechowym (h aspiré), ponieważ słowa zaczynające się takim dźwiękiem nie poddają się ani elizji, ani łączeniu międzywyrazowemu.
Na koniec poruszymy jeszcze jeden temat, który łączy się z zagadnieniem łączeń międzywyrazowych. Przyjrzymy się pytaniom z użyciem inwersji i wyjaśnimy, skąd pojawia się tam tajemnicza literka t.
Rozpocznij naukę francuskiego w aplikacji do nauki języków Prestonly. Wypróbuj bezpłatnie przez 7 dni i zyskaj:
Elizja (po francusku l’élision) to zjawisko skrócenia krótkiego słowa funkcyjnego (czyli rodzajnika określonego, zaimka osobowego, wskazującego lub zwrotnego, przyimka, spójnika lub partykuły) zakończonego na samogłoskę a, e, i do formy z apostrofem (’) przed słowem, które rozpoczyna się na samogłoskę (np. aimer, écran, informer, orage, urgence) lub h nieme (np. habiter, histoire, homme, hôtel). Brzmi skomplikowanie, więc od razu przejdźmy do przykładów.
Skróceniu do formy l’ ulegają rodzajniki określone la i le, ponieważ kończą się na samogłoskę.
Rzeczownik w rodzaju żeńskim | Rzeczownik w rodzaju męskim |
|---|---|
la autoroute → l’autoroute | le ami → l’ami |
la émotion → l’émotion | le écran → l’écran |
la information → l’information | le internet → l’internet |
la orthographe → l’orthographe | le orage → l’orage |
la usine → l’usine | le uniforme → l’uniforme |
la histoire → l'histoire | le homme → l’homme |
UWAGA! Nie skracamy rodzajników określonych przed słowami zaczynającymi się na samogłoskę y, ponieważ są to w większości słowa pochodzenia obcego. Mówimy więc: le yaourt, le yoga.
Skróceniu ulega tylko zaimek je.
je aime → j’aime |
je écoute → j’écoute |
je imagine → j’imagine |
je habite → j’habite |
UWAGA! Zaimek tu kończy się na samogłoskę -u, dlatego ta zasada go nie dotyczy. Piszemy więc: tu aimes, tu écoutes, tu imagines.
Z kolei zaimek elle kończy się na samogłoskę -e, ale jest wymawiany [εl], dlatego tutaj też nie ma skrócenia. Piszemy: elle aime, elle écoute, elle imagine.
Skróceniu ulega tylko zaimek ce w konstrukcji c’est (zaimek ce + 3 os. l.poj. czasownika être).
Ce est mon meilleur ami. → C’est mon meilleur ami. |
Ce est demain que nous passons notre examen. → C’est demain que nous passons notre examen. |
UWAGA! Zaimek wskazujący ce w połączeniu z rzeczownikiem rodzaju męskiego na samogłoskę lub h nieme nie ulega elizji, tylko przyjmuje formę cet. Zaimek cette łączący się z rzeczownikiem rodzaju żeńskiego nigdy nie ulega elizji.
ce homme → c’homme → cet homme | cette hypothèse |
ce e-mail → c’e-mail → cet e-mail | cette énergie |
ce organe → c’organe → cet organe | cette obligation |
Przed samogłoską i h niemym trzy zaimki zwrotne ulegają elizji: me → m’, te=> t’, se → s’.
Je me habille. → Je m’habille. |
Tu te habilles. → Tu t’habilles. |
Il/Elle se habille. → Il/Elle s’habille. |
Ils/Elles se habillent. → Ils/Elles s’habillent. |
Jeżeli niektóre przyimki, spójniki lub partykuły kończą się na którąś z samogłosek (a, e, i), to również tracą tę samogłoskę przed kolejnym słowem rozpoczynającym się samogłoską lub h niemym.
przyimek |
|---|
Je viens de Espagne. → Je viens d’Espagne. |
Nous habitons près de elle. → Nous habitons près d’elle. |
Il est en vacances jusque à lundi prochain. → Il est en vacances jusqu’à lundi prochain. |
UWAGA! Ze względów fonetycznych zasada ta dotyczy głównie przyimków de i jusque. Wiele przyimków zakończonych na samogłoskę nigdy nie ulega elizji i nie traci ostatniej samogłoski (np. parmi/contre/derrière/entre).
spójnik |
|---|
Si il fait beau, je vais me promener. → S’il fait beau, je vais me promener. |
Je pense que elle a tort. → Je pense qu’elle a tort. |
Puisque on vous attend, dépêchez-vous. → Puisqu’on vous attend, dépêchez-vous. |
UWAGA! Spójnik si ulga elizji tylko w połączeniu z zaimkiem il/ils, przed zaimkiem elle/elles nie robimy elizji, czyli powiemy: Si elles sont d’accord, nous partirons plus tard.
Najczęściej mamy do czynienia z elizją w przypadku spotkania spójnika que z innymi słowami rozpoczynającymi się samogłoską. Poniżej podajemy tylko kilka przykładów takich połączeń:
que + à la = qu’à la / que + au = qu’au | que + en = qu’en |
que + il(s) = qu’il(s) / que + elle(s) = qu’elle(s) | que + aujourd’hui = qu’aujourd’hui |
que + un = qu’un / que + une = qu’une | que + hier = qu’hier |
que + est que = qu’est que | que + avant = qu’avant |
W odróżnieniu od spójnika que słówko qui nigdy nie ulega elizji.
Tu vois cette fille qui est en face de toi ? |
Qui es-tu ? |
Qui écoute cette musique ? |
UWAGA! Nie stosujemy elizji w przypadku spójników comme/ou/ainsi/ni.
partykuła |
|---|
Je ne aime pas le chocolat. → Je n’aime pas le chocolat. |
Vous prenez de la glace ? Non, nous ne en prenons pas. → Vous prenez de la glace ? Non, nous n’en prenons pas. |
Il ne y a personne. → Il n’y a personne. |
Ce ne est pas une bonne idée. → Ce n’est pas une bonne idée. |
Il ne reste plus que un jour de vacances. → Il ne reste plus qu’un jour de vacances. |
Il n’aime que elle. → Il n’aime qu’elle. |
Elizja jest bardzo częsta w przeczeniach, gdzie występuje partykuła ne, którą skracamy przed czasownikami rozpoczynającymi się na samogłoskę. Słówko que częściej jest spójnikiem, ale gdy pełni funkcję partykuły również ulega elizji.
Nie mniej ważnym zagadnieniem fonetycznym jest tzw. la liaison, czyli łączenie międzywyrazowe.
Jak już pewnie wiesz, po francusku nie czytamy w wyrazach większości końcowych spółgłosek. Jeżeli jednak kolejny wyraz zaczyna się od samogłoski (a, e, i, y, o, u) lub h niemego (h muet), to ostatnią spółgłoskę poprzedniego słowa czytamy (czyli udźwięczniamy) razem z tym wyrazem. Wszystkie elementy zdania wymawiamy płynnie, tak jakby stanowiły jedno słowo, np.:
Należy jednak pamiętać, że takie łączenia nie występują zawsze. Niektóre łączenia są obowiązkowe, inne są niedozwolone. Jest też grupa łączeń fakultatywnych, które zależą od stosowanego poziomu języka (w języku starannym jest ich więcej). Przyjrzyjmy się dwóm pierwszym grupom:
zaimek osobowy (on/nous/vous/ils/elles) lub zaimek dopełnieniowy (les/leurs/en) + czasownik
Ils ignorent. [ilzinior]
J’en ai trois. [żąnetrła]]
Vous aimez. [wuzeme].
Je les adore. [żylezador]
On habite à Lyon. [ąnabitalją]
zaimek osobowy + zaimek en/y
Nous y sommes allés. [nuzisomzale]
Allons-nous en ! [aląnuzą]
rodzajnik (un/des/les), liczebnik (deux/trois itd.), przymiotnik dzierżawczy (mon/ton/son/leurs), zaimek wskazujący (ces), zaimek nieokreślony (qules/divers/aucun itd.) + rzeczownik
un hôtel [ęnotel]
trois enfants [trłaząfą]
mon amour [mąnmur]
ces éléments [sezelemą]
quelles images [kelzimaż]
przymiotnik (grand/petit/lourd itd.) + rzeczownik
belles oranges [belzorąż]
grand éléphant [grądelefą]
premier étage [prymieretaż]
przysłówek (bien/trop/très/moins/mieux itd.) + jakiekolwiek słowo
chez elles [szezel]
sous un arbre [suzęnarbr]
bien informer [bięnęforme]
trop amusant [tropamuzą].
między rzeczownikiem a czasownikiem
przed h przydechowym (o którym więcej poniżej)
des haricots [deariko] – fasola
po spójniku et
et ensuite [eąsłit] – a potem
kiedy słowa są rozdzielone znakiem interpunkcyjnym
po zaimkach pytających quand/combient/comment
W języku francuskim głoska h występuje w dwóch wersjach: jako h nieme (h muet) lub h przydechowe (h aspiré), nigdy jednak nie jest wymawiana.
H muet dotyczy słów pochodzących z łaciny lub greki. Traktujemy je jak samogłoskę i stosujemy przed nim elizję (l’hiver) i łączenie międzywyrazowe (ils habitent [ilzabit]).
H aspiré dotyczy słów pochodzenia germańskiego. Traktujemy je jak spółgłoskę i nie stosujemy przed nim ani elizji, ani łączenia międzywyrazowego. Oznacza to, że nie możemy napisać l’héros, ani przeczytać les héros jako [lezero]. Zamiast tego czytamy je jako [leero]. Oto przykłady wyrazów, które mają h przydechowe:
la hauteur – wysokość
les haricots – fasola
la houe – motyka
le hareng – śledź
la hanche – biodro.
Warto zwrócić uwagę, że h przydechowe występuje w nazwach państw, np. la Hollande, la Hongrie, le Honduras, le Hong Kong.
Lista tych słów jest długa. Warto je zapamiętywać w miarę postępów w nauce. W razie wątpliwości zawsze można sprawdzić dane słowo w słowniku, np. słownik internetowy Larousse słowa zaczynające się od h przydechowego oznacza gwiazdką (*).
Na koniec przyjrzyjmy się kwestii, która jest powiązana z zagadnieniem łączeń międzywyrazowych. Przypomnijmy, że inwersja w zdaniu to zmiana szyku wyrazów – postawienie podmiotu po orzeczeniu. Jeśli podmiotem jest zaimek osobowy, łączymy go z czasownikiem za pomocą łącznika, np. Où est-il ? (Gdzie on jest?). W niektórych przypadkach może dojść do sytuacji, kiedy spotykają się dwie samogłoski, co tworzy zbitkę fonetyczną trudną do wymówienia. W trzeciej osobie liczby pojedynczej między czasownik a zaimek wstawiamy wtedy literę t, żeby uniknąć tego spotkania dwóch samogłosek i ułatwić wymowę zdania, np.:
Dotyczy to czasowników avoir, aller oraz tych zakończonych na -er, gdyż pozostałe mają w trzeciej osobie liczby pojedynczej końcówkę -t lub -d, np.:
Dodajmy tylko, że zdania pytające z inwersją stosowane są w języku starannym, zwłaszcza w języku pisanym.
Elizja i łączenia międzywyrazowe to jedne z podstawowych zagadnień fonetycznych w języku francuskim. W miarę nauki języka zaczniesz stosować te zasady intuicyjnie, warto jednak systematyzować wiedzę od samego początku. Mamy nadzieję, że ten artykuł pozwolił Ci oswoić ten szeroki fonetyczny temat.
Przetłumacz poniższe zdania z języka polskiego na francuski, stosując zasady opisane powyżej. Przeczytaj zdania na głos. Gdzie potrzebna była elizja, a gdzie łączenie międzywyrazowe? W razie wątpliwości zerknij do słownika.
Ewa
Czas na przypomnienie podstawowych informacji o adjectifs et pronoms possessifs, czyli o zaimkach dzierżawczych, które pozwalają na wyrażenie przynależności (kiedy coś należy do kogoś).
Karolina
W języku francuskim występują trzy typy rodzajników: nieokreślone, określone, cząstkowe. W tym artykule omówimy użycie rodzajników nieokreślonych i określonych. Przeczytaj i zrozum, jakie informacje o rzeczowniku przekazuje każdy z nich.
